O prawie osób głuchych do tłumacza języka migowego w sądzie mówi art. 13 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. To źródło również prawa do innych udogodnień w sądzie dla osób z niepełnosprawnościami. Wspomniany artykuł brzmi następująco:
,,Państwa Strony zapewnią osobom niepełnosprawnym, na zasadzie równości z innymi osobami, skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w tym poprzez wprowadzenie dostosowań proceduralnych i dostosowań odpowiednich do ich wieku, w celu ułatwienia skutecznego udziału, bezpośrednio lub pośrednio, zwłaszcza jako świadków, we wszelkich postępowaniach prawnych, w tym na etapie śledztwa i innych form postępowania przygotowawczego.”
Jak sprawa ochrony praw osób z niepełnosprawnościami w sądzie wygląda w polskim prawie, tłumaczy analiza Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pochodząca ze strony www.mpips.gov.pl:
,,Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę jeżeli jest głuchy, niemy lub niewidomy, albo gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. Zasady te obowiązują także w postępowaniu karnym skarbowym. W postępowaniu w sprawach o wykroczenia obrońcę z urzędu można ustanowić, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.
W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności osoba niepełnosprawna może być przesłuchana z udziałem biegłego lekarza lub tłumacza języka migowego. Przesłuchanie świadka niepełnosprawnego może odbyć się w miejscu jego pobytu, w trakcie rozprawy sąd może także zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi wezwanemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli świadek nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia.
Jeżeli niepełnosprawność uniemożliwia adresatowi pokwitowanie odbioru pisma doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane.
Uprawnienia procesowe stron mogą być wykonywane przez osoby, pod których pieczą pozostaje osoba niepełnosprawna, w sprawie może występować ich reprezentant procesowy (obrońca, pełnomocnik).
Sąd dopuszcza do udziału w postępowaniu przedstawicieli organizacji społecznych gdy leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości, przedstawiciele organizacji społecznych mogą ubiegać się o udział w postępowaniu karnym, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego.
Kodeks postępowania cywilnego zawiera następujące rozwiązania celem ułatwienia osobom niepełnosprawnym udziału w postępowaniu:
– jeżeli odbierający pismo nie może potwierdzić jego odbioru własnoręcznym podpisem, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczyny braku podpisu,
– przesłuchanie osób dotkniętych chorobą lub kalectwem, które nie mogą bez szkody dla stanu zdrowia przybyć w celu przesłuchania do budynku sądu odbywa się w miejscu ich przebywania,
– osoby nieme i głuche składają zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego – tłumacza języka migowego. Dotyczy to przeprowadzania dowodu z zeznań świadków oraz z przesłuchania stron. Wykładnia celowościowa odpowiednich regulacji wskazuje, że także wówczas, gdy korzystają one z innych uprawnień procesowych (składanie na rozprawie lub posiedzeniu jawnym oświadczeń, zarzutów, wniosków dowodowych, zadawanie pytań osobom przesłuchiwanym), wymagających bezpośredniego kontaktowania się z sądem lub uczestnikami postępowania, mogą one skutecznie wnosić o powołanie tłumacza języka migowego.
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego strony i uczestnicy postępowania mają prawo do otrzymania z akt sprawy zapisu dźwięku, chyba że protokół został sporządzony wyłącznie pisemnie. Analogiczne postanowienie stosuje się w postępowaniu nieprocesowym.
Z uwagi na niedostateczne wyposażenie niektórych sal sądowych w odpowiedni sprzęt i oprogramowanie protokoły elektroniczne nie są w pełni dostępne. Jednak zasadą jest, zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego, że z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant sporządza protokół utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego.
Postępujące inwestycje w sprzęt powodują, że zapewnienie dostępu do protokołu elektronicznego we wszystkich sądach jest tylko kwestią czasu.
Osoby z niepełnosprawnością ruchową mogą wystąpić do przewodniczącego wydziału sądu z wnioskiem o wydanie zarządzenia o przesłaniu akt do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby niepełnosprawnej w celu ułatwienia jej przejrzenia akt i sporządzenia odpisów.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości Regulamin urzędowania sądów powszechnych przewiduje, że wszyscy obecni na sali rozpraw powstają z miejsc w czasie wejścia sądu na salę, odbierania przez sąd przyrzeczenia, ogłaszania wyroku oraz w czasie opuszczania Sali przez sąd, a w czasie posiedzenia każda osoba powstaje z miejsca, gdy przemawia do sądu lub gdy sąd do niej się zwraca. W uzasadnionych przypadkach, a zwłaszcza gdy przemawiają za tym względy zdrowotne lub podczas składania długotrwałych zeznań, przewodniczący posiedzenia może zezwolić na pozostawanie w pozycji siedzącej.
Kodeks postępowania administracyjnego zawiera następujące rozwiązania:
– podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia) mogą być wnoszone pisemnie, telegraficznie lub za pomocą dalekopisu, telefaksu, poczty elektronicznej albo za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej właściwego organu administracji publicznej, umożliwiającego wprowadzenie danych do systemu teleinformatycznego tego organu, a także ustnie do protokołu,
– jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania,
– podanie wniesione pisemnie albo ustnie do protokołu powinno być podpisane przez wnoszącego, a protokół ponadto przez pracownika, który go sporządził; gdy podanie
wnosi osoba, która nie może lub nie umie złożyć podpisu, podanie lub protokół podpisuje za nią inna osoba przez nią upoważniona, czyniąc o tym wzmiankę obok podpisu,
– organ administracji publicznej sporządza zwięzły protokół z każdej czynności postępowania mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie,
– protokół odczytuje się wszystkim osobom obecnym, biorącym udział w czynności urzędowej, które powinny następnie protokół podpisać, odmowę lub brak podpisu którejkolwiek osoby należy omówić w protokole, protokół przesłuchania powinien być odczytany i przedstawiony do podpisu osobie zeznającej niezwłocznie po złożeniu zeznania.
Ustawa Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje, że posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądowym, a poza tym budynkiem tylko wówczas, z zachowaniem wymagań dotyczących bezpieczeństwa, gdy czynności sądowe muszą być wykonane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.
Ustawa Prawo o notariacie przewiduje, że jeżeli osoba biorąca udział w czynnościach:
− jest głucha lub głuchoniema, notariusz jest obowiązany przekonać się, że treść czynności jest jej dokładnie znana i zrozumiała notariusz może przywołać do czynności biegłego,
− jest niewidoma, głucha, niema lub głuchoniema, notariusz na życzenie takiej osoby powinien przywołać do czynności wskazaną przez nią zaufaną osobę, a notariusz powinien uprzedzić o tym osoby zainteresowane,
− nie umie lub nie może pisać, powinna na dokumencie złożyć tuszowy odcisk palca, obok tego odcisku zaś inna osoba wpisze imię i nazwisko osoby nieumiejącej lub niemogącej pisać, umieszczając swój podpis.
Jeżeli w akcie bierze udział osoba, która nie umie lub nie może pisać, notariusz stwierdza, że osoba ta aktu nie podpisała, i podaje, z jakich powodów.
Specjalnym dostosowaniem skierowanym do wszystkich dzieci, także dzieci niepełnosprawnych, są pokoje przyjaznych przesłuchań. Zgodnie ze standardami pokój zapewnia dziecku poczucie prywatności, bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego w czasie przesłuchania, gwarantując zarazem spełnienie wymogów wymiaru sprawiedliwości związanych z gromadzeniem wiarygodnego materiału dowodowego.
Ustawodawca uzależnił ustanowienie pełnomocnika z urzędu od uznania przez sąd, że jego udział w sprawie jest potrzeby. Podejmując decyzję w sprawie sąd dokonuje analizy całokształtu okoliczności danej sprawy. Jeżeli sąd dokona błędnej oceny i nie ustanowi pełnomocnika z urzędu, mimo że jego udział był potrzebny, postępowanie będzie dotknięte nieważnością z powodu pozbawienia strony możliwości obrony swoich spraw.
Jeśli Twoje prawa związane z dostępem do wymiaru sprawiedliwości zostały naruszone zgłoś to do nas za pomocą naszego systemu Monitoringu Konwencji. Nie czekaj! Pomożemy Ci rozwiązać problem.
